Εν έτει 2019 όλο και λιγότεροι παραδεχόμαστε ότι είμαστε προληπτικοί. Άλλοι το θεωρούμε παιδαριώδες, άλλοι ξεπερασμένο, ωστόσο οι περισσότεροι χτυπάμε ξύλο καλού – κακού, κάθε φορά που λέμε κάτι που δεν θέλουμε να συμβεί. Μήπως κατά βάθος είμαστε όλοι λίγο προληπτικοί;
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο στοχαστής που τα έβαλε με τη θρησκεία και τις προλήψεις, παρ’όλα αυτά δεν ξεκινούσε την ημέρα του αν δεν χαιρετούσε κάθε πρωί ένα κινέζικο πορσελάνινο αγαλματάκι. Και δεν ήταν λίγοι οι άνθρωποι των γραμμάτων και των επιστημών , της τέχνης και της πολιτικής που κουβαλούσαν αντικείμενα φετίχ ή ακολουθούσαν συγκεκριμένα τελετουργικά προκειμένου να μην πάνε στραβά τα πράγματα. Και πόσοι δεν αποφεύγουν τον αριθμό 13 ή δεν αποχωρίζονται αντικείμενα που τους φέρνουν γούρι, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν θεωρούν τον εαυτό τους προληπτικό.
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο στοχαστής που τα έβαλε με τη θρησκεία και τις προλήψεις, παρ’όλα αυτά δεν ξεκινούσε την ημέρα του αν δεν χαιρετούσε κάθε πρωί ένα κινέζικο πορσελάνινο αγαλματάκι.
Ένα είδος ανάγκης
Οι προλήψεις δεν έχουν χαθεί στον ορθολογικά οργανωμένο και πιστό στην επιστημονική σκέψη κόσμο μας. Φαίνεται ότι χρειαζόμαστε αυτό το είδος ερμηνείας στη ζωή μας. Άλλωστε είναι μια βαθιά ριζωμένη και πολύτιμη στην ανθρώπινη εξέλιξη ικανότητα, που μας κάνει να εξηγούμε διαισθητικά αυτό που δεν βλέπουμε και δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε με τη νόηση και την λογική. Υπάρχουν πράγματα που εξηγούμε με την διαίσθησή μας. Οι προλήψεις, οι μύθοι, οι “μαγικές” σκέψεις εκφράζουν την προσωπική στάση του καθενός απέναντι στη ζωή και συμβάλλουν στην ισορροπία της ανθρώπινης ψυχής.
Τι λέει η ψυχολογία;
Η ψυχολογία, προσπαθώντας να εξηγήσει την ανθρώπινη αυτή ανάγκη, ανατρέχει πίσω στη βρεφική μας ηλικία. Σύμφωνα με τον Winnicott, μεγάλο ψυχαναλυτή και παιδοψυχίατρο, το βρέφος, όταν πρωταρχίσει να αντιλαμβάνεται την απουσία της μητέρας του, βρίσκει ένα αντικείμενο (μία κούκλα, την πιπίλα ένα κομμάτι πανί) που την “υποκαθιστά” και απαλύνει τον φόβο του χωρισμού και τη μοναξιά που νιώθει. Το λεγόμενο “μεταβατικό” αυτό αντικείμενο αποκτά για το βρέφος τεράστια σημασία συμβολική και, σύμφωνα με τον Winnicott, αποτελεί τον σύνδεσμο του εσωτερικού κόσμου του παιδιού με τον εξωτερικό κόσμο. τον καθησυχάζει, του δημιουργεί ασφάλεια και οικειότητα και του επιτρέπει να εστιάζεται στον εαυτό του. Μία άλλη ερμηνεία είναι αυτή του Carl Jung, Ελβετού ψυχιάτρου, σύμφωνα με την οποία οι προσλήψεις, όπως και τα σύμβολα που συναντάμε στη μυθολογία, στις θρησκείες, στην τέχνη, στα όνειρα αποτελούν έκφραση της συλλογικής ανθρώπινης μνήμης, που όλοι κουβαλάμε μέσα μας.
Οι φόβοι και οι ελπίδες
Φυσικά, αυτές οι δύο ερμηνείες δεν αποκλείουν αλλά συμπληρώνουν η μία την άλλη, γιατί επιβεβαιώνουν την ανθρώπινη ανάγκη μας να έχουμε τρόπους να απαλύνουμε τους φόβους που από το ξεκίνημα της ζωής μας συνοδεύουν την ύπαρξή μας, να απαντάμε σε ερωτηματικά που από νωρίς τίθενται, να έχουμε την αίσθηση ότι δεν είμαστε εκτεθειμένοι στο άγνωστο. Το αντικείμενο της πρόληψης σηματοδοτεί έναν φόβο και ταυτόχρονα μία ευχή και μία ελπίδα και μας επιτρέπει πολλές φορές να συγκεντρώσουμε, χάρη σε αυτό, την εσωτερική μας δύναμη, όπως ένας άνθρωπος που πιστεύει και προσεύχεται. Όταν ένας άνθρωπος χρειάζεται να φτάσει στα όρια της αντοχής του και να ξεπεράσει τον φόβο του, όταν δεν επαρκούν τα υλικά μέσα και οι φυσικές δυνάμεις που διαθέτει, τότε μπορεί και να καταφεύγει στη δύναμη της τύχης.
Ποιος δεν θα’ θελε να μπορεί να αποτρέψει προβλήματα, ατυχήματα, αρρώστιες, δυσκολίες αποφεύγοντας να ταξιδέψει την Τρίτη και 13;
Η πραγματικότητα μετράει
Όπως σε κάθε τι που ξεφεύγει από τα όρια της λογικής, οι άνθρωποι είμαστε εξαιρετικά ευάλωτοι. Γι’αυτό και ορισμένες φορές η πίστη στις προλήψεις μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από επιτήδειους. Πρέπει λοιπόν να είμαστε πάντα ιδιαίτερα προσεκτικοί. Ποιος δεν θα’ θελε να μπορεί να αποτρέψει προβλήματα, ατυχήματα, αρρώστιες, δυσκολίες αποφεύγοντας να ταξιδέψει την Τρίτη και 13; Ένα μικρό παιδί μπορεί να πιστεύει ότι το αρκουδάκι του είναι ζωντανό, έρχεται όμως η στιγμή που νιώθει και καταλαβαίνει ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Ξέρει τότε ότι υπάρχουν πράγματα, δύσκολα και δυσάρεστα, που πρέπει και μπορεί να αντιμετωπίσει χωρίς “μαγική” βοήθεια. Το αρκουδάκι δεν παύει να είναι παρηγοριά, ανακούφιση, καταφύγιο. Έχει όμως πια την αξία που το ίδιο το παιδί του δίνει. Κάπως έτσι συμβαίνει και με τις προλήψεις. Εμείς τους δίνουμε τη σημασία που θέλουμε να έχουν στη ζωή μας.
